"شهدای هویزه"، شهدای کربلا

به مناسبت سالروز حماسه کربلای خونین هویزه با میلاد کریمی مدیر امور پژوهشی زیارتگاه شهدای هویزه پیرامون شرایط سیاسی و نظامی انقلاب نوپای جمهوری اسلامی و انتقام بنی‌صدر و ایادی خود از دانشجویان پیرو خط امام (ره) به گفت و گو نشستیم. قسمت نخست گفت و گو را اینجا بخوانید.

در قسمت دوم این گفت‌وگو به رشادت‌ها و گمنامی شهدای هویزه می‌پردازیم.

***

چرا از این عملیات کمتر گفته شده است؟

برخی اعتقاد دارند چون بنی صدر فرمانده عملیات بود تمایلی به مطرح شدن عملیات در جامعه وجود ندارد. حال آنکه طبق اظهار برخی فرماندهان وقت لشکر 16 زرهی، فرمانده مافوقی در این عملیات وجود نداشته است.

مرحوم سرتیپ ظهیرنژاد بعنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش باید هدایت کار را به عهده می‌گرفتند. منتها ظاهرا ایشان می‌گویند من این عملیات را قبول ندارم. لذا پای کار نمی‌آیند. بنی صدر هم که دانش نظامی نداشت، همه چیز را به فرمانده لشکر می‌سپارد. به همین جهت است که می‌بینید در این عملیات حتی لشکر 16 زرهی قزوین با لشکر 92 زرهی خوزستان که قرار بود در محور فارسیات وارد عمل شوند، ارتباطی ندارند.

از این‌ها که بگذریم. متأسفانه تناقضات و تحریف‌ها در عملیات نصر بی‌شمار است. همین قدر بدانید که هیچکدام از مکتوباتی که در این زمینه موجود است، خالی از اشکال نیست. روایت های عجیب و دور از واقع آفت این ماجرا شده است. خیلی از افرادی که در صحنه عملیات حضور داشته‌اند، مطالب و حتی حضور همرزمان‌شان را نفی می‌کنند و بیشتر بدنبال نشان دادن خودشان هستند.

از سوی دیگر طرح مسأله خیانت ارتش و بنی صدر که از همان ابتدا به اشتباه بر سر زبان ها افتاد و اتحاد و همبستگی دو نیرو را خدشه‌دار کرد نیز باعث شد که این عملیات به یک خط قرمز ناخواسته تبدیل شود. بدون آنکه بی حب و بغض به اصل ماجرا بپردازند. لذا شما می‌بینید حتی وقتی آقای کمال تبریزی در سال 69 بر اساس ماجرای کتاب حماسه هویزه فیلم «در مسلخ عشق» را می‌سازد و به ماجرای عقب نشینی روز شانزدهم ارتش اشاره می‌کند، با اعتراض ارتش، فیلم از اکران باز می‌ماند و تا الان پخش نمی شود.

دامن زدن به این اختلافات باعث شده اصل چنین ماجرای مهمی در محاق فرو رود و با وجود ظرفیت‌ها و برجستگی‌های بالقوه‌ای که دارد کمتر مورد توجه قرار گیرد. بد نیست این را هم عرض کنم که وقتی خانم انسیه شاه حسینی فیلمنامه «زیباتر از زندگی» را درباره شهید علم الهدی و حماسه هویزه آماده می‌کنند، جهت اظهار نظر می‌فرستند خدمت رهبر عزیز انقلاب که خودشان به نوعی همرزم حماسه آفرینان هویزه به شمار می‌آیند و از راویان و شاهدان این حماسه هستند.

حضرت آقا ذیل فیلمنامه فقط یک جمله نوشته بودند که: «مواظب باشید ارتش تضعیف نشود.» البته این کم کاری به خودمان هم بر‌می‌گردد. من پژوهشگر، شمای خبرنگار و ... انگار خیلی نمی‌توانیم از داشته‌هایمان خوب استفاده کنیم.

عوامل تاثیرگذار در به وجود آمدن حماسه هویزه چه بود؟

آنچه حماسه هویزه و شهادت شهید علم الهدی و یارانشان را شکل می‌دهد، عدم هماهنگی و برنامه‌ریزی درست و بی‌خبری ناشی از قطع ارتباط بی‌سیمی است.

روز شانزدهم دی 59 که مصادف با شب شهادت حضرت علی بن موسی الرضا (ع) هم هست، نیروهای ارتش با پاتک شدید عراقی‌ها غافلگیر می‌شوند و آن اتفاق شکل می‌گیرد. اما چرا کار به اینجا کشید؟ به نظر می‌رسد عملیات نصر تحت تأثیر وضعیت جبهه‌ها و برخی فشارها شتاب زده و بی‌برنامه و زودتر از موعد اتفاق می‌افتد.

چه اهدافی را در این عملیات دنبال می‌کردیم؟

تحقق اهداف 4 مرحله‌ای عملیات نصر که می بایست دشمن را بطور کامل عقب براند، خرمشهر را آزاد کند و حتی وارد خاک عراق شود با استعداد نظامی چند تیپ نظامی جنگ ندیده به یک شوخی شبیه تر است.

چه عواملd باعث ناکامی ما در این عملیات شد؟

وقفه‌ای که روز قبل بعد از پایان مرحله اول از دور اول عملیات اتفاق افتاد به دشمن فرصت داد نیروهایش را سر و سامان دهد و با قوت به میدان انتقام برگردد. شاید قدری غرور ناشی از پیروزی بزرگ روز اول و عدم پیش‌بینی‌های لازم برای تأمین منطقه با اقدامات مهندسی و احداث جاده برای رساندن مهمات، آذوقه و سوخت تانک‌ها و عدم تحکیم مواضع و احداث خاکریز برای تانک‌ها و نفراتی که در دشت باز رها شده بودند، نبود نیروی احتیاط برای پشتیبانی و حمایت لشکر، فقدان تجربه در برابر ضد حمله، نابرابری نیروها و ادوات نظامی و برتری توان متجاوزین در استفاده از نیروی هوایی، موشک های ضد تانک مالیوتکا و تانک های T72که برتر از تانک های چیفتن مورد استفاده ما بودند و در نهایت بی اعتمادی به نیروهای مردمی سپاه و بسیج، موازنه قدرت را به ضرر نیروهای خودی تغییر داد.

** محاصره شهید علم الهدی و یارانش

به هم ریختگی عقبه و صدور فرمان عقب نشینی یک گام از سوی ارتش نیز مزید بر علت شد تا شهید علم الهدی و نیروهایش که خط شکن و پیاده نظام گردان زرهی بودند و حدود یک و نیم تا 2 کیلومتر جلوتر می‌جنگیدند در محاصره افتاده و مدافع اول میدان روز 16 دی شوند و یکی یکی پس از مقاومتی مثال زدنی با گلوله مستقیم تانک یا کالیبر 50 تیربار تانک مظلومانه به شهادت برسند.

ضعف فکری، مدیریتی و اشتباه استراتژیک و تاکتیکی بنی‌صدر که در این عملیات نیز مشهود بود و باعث ناکامی‌های پی‌درپی‌اش می‌شد سبب گردید بحث پایان دادن جنگ از طریق راه حل سیاسی را دوباره مطرح کند و در توجیه این شکست به امام(ره) بنویسد: «جنگ در شرایط فعلی دردی را دوا نمی کند.»

چه تعداد دانشجو و بسیجی در آن عملیات شرکت کردند؟

نیروهای مردمی و سپاه و بسیج در قالب دو گردان 150 نفره در دو محور هویزه و ابوحمیظه در نزدیکی سوسنگرد، دو تیپ ارتش را همراهی می‌کردند. در محور هویزه که حماسه هویزه اتفاق می‌افتد تعداد این عزیزان در روز 16 دی کمی بیش از 100 نفر می‌شود. چون برخی با پیروزی روز اول کار را تمام شده و عراق را شکست خورده می‌پندارند و میدان نبرد را ترک می‌کنند. برخی، اسرا را تا عقبه همراهی می‌کنند؛ برخی از نبرد روز بعد جا می‌مانند و خلاصه ریزش‌هایی در روز دوم اتفاق می‌افتد. در مجموع آن تعداد شهید دانشجویی که در حال حاضر در زیارتگاه شهدای هویزه نام و نشان دارند و قطعی شناسایی شده‌اند، 13 نفر می‌باشند که از این 13 نفر، 3 نفرشان به نام‌های علی حاتمی دانشجوی دامپزشکی اهل تهران، محمد فاضل دانشجوی مهندسی صنایع اهل سبزوار و فرخزاد سلحشور دانشجوی شیمی اهل فسا از دانشجویان پیرو خط امام (ره) حاضر در تسخیر لانه جاسوسی آمریکا می‌باشند. تعداد شهدای بسیجی دانش آموز، معلم، کارمند، کارگر، جهادگر و... نیز 25 نفر می‌باشد.

به نظر شما چه مباحثی از این عملیات مغفول مانده است؟

حماسه هویزه یکی از بیتا گنج‌های جنگ است که متأسفانه نتوانستیم به درستی آن را استخراج کنیم. صرف نظر از نتیجه نظامی، ماجرای این عملیات به دلیل شهادت تعدادی از دانشجویان، انعکاس نسبتاٌ وسیعی در داخل کشور و در صحنه مناقشات سیاسی داشته است.

سخنان فراوان رهبر فرزانه و معظم انقلاب درباره شهدای «عزیز و غریب» این واقعه تاریخی که در جبهه و جامعه منشأ آگاهی و بصیرت بوده‌اند؛ تشبیه حرکت حماسی‌شان به «شهدای کربلا» و «صدر اسلام» و همچنین برجسته خواندن آنان در میان شهدای سراسر دوران جنگ از سوی معظم له، نشان از جایگاه والای شهیدان حماسه هویزه نزد ایشان دارد.

شهیدانی سربلند که امام راحل عظیم الشأن با شنیدن خبر شهادتشان گریسته‌اند. با این حال آنگونه که باید و شاید به ابعاد زندگی و مبارزات این شهیدان شاخص پرداخته نشده است. در مورد شهید علم الهدی هم به صورت ناقص و به شیوه ای زرد و بازاری –بغیر از رمان سفر سرخ –کتاب ها و مطالبی ارائه گردیده که کمتر قابل اعتنا است."

** نامی از روز "شهدای دانشجو" در تقویم رسمی نیست

سی و پنج سال از حماسه هویزه گذشته و شهدایش که الگوهای درخشان سبک زندگی‌اند و فصل‌های درخشانی در عمر با برکت‌شان دارند همچنان در مهجوریتی غریب به سر می‌برند. یکی دیگر از مظلومیت‌های شهدای هویزه نامگذاری روز 16 دی بعنوان «روز شهدای دانشجو» از سوی مجلس پنجم و شورای عالی انقلاب فرهنگی است، اما با تأسف این مناسبت در صفحه اصلی اغلب تقویم‌های رسمی درج نمی گردد که باید فکری شود. "

 **توجه مقطعی به شهدای هویزه

نوع پرداخت به شهادت این عزیزان نیز در سال های اخیر کمرنگ شده و تحت الشعاع 16 آذر قرار گرفته حال آنکه در گذشته بازه زمانی 16 آذر تا 16 دی مراسم و برنامه‌های مفصلی در دانشگاه‌ها داشتیم که دیگر خبری نیست. نمی‌دانم چرا ما به قهرمان‌هایمان کم‌توجهیم؟ این عزیزان به عنوان شهدای تراز انقلاب اسلامی منشأ ابتکارات و اقدامات بیشماری بوده‌اند. یکی استاد کار تشکیلاتی است. یکی مبدع اردوهای جهادی به سبک امروزی، دیگری معلم قرآن و نهج البلاغه و در یک کلام هر کدام مدل موفقیت و الگوی عملی امروز جامعه و دانشگاه‌مان هستند.

زندگی و اقدامات برخی از این شهدا ظرفیت مغفول مانده پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری دانشکده‌های تاریخ و جامعه شناسی و... ما هستند. بسیاری از این شهدا حتی در محل تحصیل و سکونت خانواده‌شان هم غریبند که واقعا باید پرسید چرا؟ چند بیوگرافی ساده از آنها منتشر شده است؟ چند نفر از این سرآمدان ایثار آگاهانه در عرصه ملی شهید شاخص معرفی شده‌اند؟ چند فیلم و سریال و اثر فاخر موسیقایی به یادشان تولید شده است؟ در اختتامیه کدام جشنواره انقلابی تجلیل و تکریم شده‌اند؟ کدام سالن دانشگاه به نام بلندشان، معتبر گردیده است؟

متأسفانه نگاه ما مقطعی و مناسبتی است. هر ساله 16 دی یادمان می‌افتد که کاری انجام بدهیم و بگذریم تا سال بعد. در حالی که شهدا اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارند. خلاصه باید کاری کرد. البته خود زیارتگاه شهدای هویزه به عنوان سنگ بنای یادمان‌های دفاع مقدس و تنها گلزار شهدای کشور که همچنان با شهدایش در خط مقدم نبرد باقی مانده نیز روایت های جذاب و ظرفیت های فراوانی دارد که بحمدالله در یک دهه گذشته به همت جانباز حاج مجید چعب (مدیریت محترم زیارتگاه) و تلاش خستگی ناپذیر پرسنل، تحول شگرفی یافته و بستر مناسبی جهت حضور هزاران زائر به صورت شبانه روزی در تمام طول سال مهیا کرده است که در حوزه گردشگری جنگ و گردشگری مذهبی جای کار و معرفی بسیار دارد.

نقش شهید علم الهدی در این حماسه چه بود؟

شهید حسین علم الهدی به عنوان سید الشهدای حماسه‌آفرینان کربلای هویزه توجه ویژه‌ای به مردم بومی و عشایر منطقه داشتند. تهیه و تقسیم اجناس بین روستائیان مرزی ایران و عراق و راه اندازی ستاد توزیع ارزاق عمومی با همکاری دانشجوی شهید محمد حسن قدوسی بخشی از این اقدامات مؤثر است.

شهید علم الهدی اعتقاد داشت: «ما برای آسایش مردم می‌جنگیم و خدمت به آنها از مأموریت‌های مهم نظامی‌مان هم مهم‌تر است». تدارک دیدار عشایر منطقه دشت آزادگان با امام راحل در 5 دی 1359 که نقشه‌های تبلیغاتی رژیم بعث مبنی بر همراهی عشایر غیور خوزستان با دشمن را نقش بر آب کرد و وفاداری‌شان به جمهوری اسلامی را به رخ کشید هم که دیگر شاه بیت این اقدامات است.

سید حسین با این که مدت زیادی در منطقه نبود اما عجیب خودش را در دل عشایر جا کرده بود. همین هم بهانه‌ای شد تا عشایری که سخت اعتماد می‌کنند، به راحتی جذب سپاه هویزه شوند.

سپاه هویزه از همان ابتدا با نیروهای بومی و عشایر انقلابی تشکیل شد. افرادی مانند: محمد ساکی، عبدالحمید بوعذار، شیخ شویش بوعذار، شهید حسن بوعذار (معروف به حسن قطب نما)، سردار حاج یونس شریفی، سید رحیم موسوی، سید نور موسوی، دکتر قاسم نیسی و خیلی های دیگر از همین عشایری بودند که علاوه بر خدمت در سپاه هویزه در عملیات نصر هم از شناسایی و جمع آوری اسرا تا مین گذاری موانع بعثی‌ها و کمک‌های اطلاعاتی حضور پر رنگی داشتند. فقط شهید حسن بوعذار به تنهایی در این عملیات موفق می شود 20 نفر از بعثی ها را به اسارت درآورد. خاطره دیگر هم اینکه وقتی شیخ شهید حاج شویش بوعذار پیروزی روز 15دی را همانجا به شهید علم الهدی تبریک می‌گوید، سید حسین پاسخ می‌دهد: «شیخ حالا به من تبریک نگو. تبریک مال وقتی است که با همین تانک‌ها کربلا را فتح کردیم.» بعثی‌های جنایتکار هم چون از این دشمنی عشایر عرب با خودشان خبر داشتند با ویرانی کامل و تام و تمام شهر هویزه انتقام سختی از مردم گرفتند.

در این عملیات چه تلفاتی به دشمن وارد کردیم؟

تلفات و خسارات لشکر 16 زرهی طبق اعلام خودشان، 142 شهید (در بازه زمانی 15 تا 28 دی ماه)، 396 مجروح و انهدام 120 دستگاه تانک و نفربر می باشد. نیروهای سپاه و بسیج نیزبیش از 100 شهید و مجروح و 36 اسیر تقدیم کرده اند.

تلفات دشمن نیز انهدام تیپ های 35 و 43 با حدود 1000 نفر کشته و مجروح ، بیش از 800  اسیر، بیش از 50 تانک، 50 خودرو، 15 قبضه موشک انداز، 10 دستگاه نفربر و 3 بالگرد انهدامی است. همچنین غنایم بیشمار اعم از تانک، نفربر، امکانات لجستیکی و مهندسی و... که متأسفانه بعد از شکست عملیات در روز دوم و تخلیه مناطق تصرفی بیشتر این غنایم که همچنان در دشت مانده و به عقب منتقل نشده بود، دوباره بدست بعثی ها می افتد. برخی از تانک های جا مانده روز قبل را نیز خود عراقی به اشتباه هدف قرار داده و منهدم می کنند.